Μαθησιακές Δυσκολίες: Τι φταίει;

Τι να απαντήσουμε σ' ένα παιδί που βλέπει τους συμμαθητές του να διαβάζουν μικρά κείμενα με ευχέρεια, ενώ αυτό αν και καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια καθημερινά παρουσιάζει πολύ χαμηλή επίδοση;

Το συγκεκριμένο παιδί δεν είναι αδιάφορο, ούτε τεμπέλικο, έχει δεχθεί βοήθεια από το σχολείο και την οικογένεια κι όμως η αδυναμία του στην ανάγνωση και στη γραφή είναι δυσανάλογη προς την ηλικία του και τις νοητικές του ικανότητες. Οι γονείς του παιδιού αναφέρουν ότι οι δυσκολίες άρχισαν με την είσοδο του παιδιού στο σχολείο και ειδικά από την ώρα της πρώτης ανάγνωσης. Μέχρι τότε τίποτα δε φανέρωνε ότι το παιδί τους διαφέρει από τα άλλα παιδιά και από το μεγαλύτερο αδερφάκι του που είναι καλός μαθητής και δεν αντιμετωπίζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Ίσως να υπήρχαν κάποια σημάδια, αλλά δεν μπορούσαν και δεν ήξεραν να τα επισημάνουν ούτε οι γονείς, ούτε οι εκπαιδευτικοί της προσχολικής αγωγής.

 

Παρόμοιο πρόβλημα αντιμετωπίζει ένας σημαντικός αριθμός παιδιών (8% - 10%) σε κάθε χώρα και κατ' επέκταση και οι οικογένειές τους. Κάθε δάσκαλος μπορεί να συναντήσει στην πορεία της εργασίας του έναν ή περισσότερους μαθητές σε μια τάξη οι οποίοι αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες στις γλωσσικές, αναγνωστικές ή μαθηματικές δεξιότητες, γνωστές και ως "Μαθησιακές Δυσκολίες".

Τι είναι όμως οι "Μαθησιακές Δυσκολίες" και πώς υποψιαζόμαστε ότι ένα παιδί έχει Μ.Δ. και δεν αποτυγχάνει στο σχολείο για άλλους λόγους (τεμπελιά, έλλειψη βοήθειας, ελλιπής φοίτηση κ.ά.); Σύμφωνα με τον τελευταίο ευρέως αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα ορισμό:

"Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην απόκτηση και χρήση του προσληπτικού και εκφραστικού λόγου, της ανάγνωσης, της γραφής, του συλλογισμού ή των μαθηματικών ικανοτήτων. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς στο άτομο και αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και μπορεί να υπάρχουν σ' όλη τη διάρκεια της ζωής του.

 

Προβλήματα σε συμπεριφορές αυτοελέγχου, κοινωνικής αντίληψης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης μπορεί να συνυπάρχουν με τις Μαθησιακές Δυσκολίες, αλλά δε συνιστούν από μόνα τους Μαθησιακές Δυσκολίες.

Αν και οι Μαθησιακές Δυσκολίες μπορεί να εμφανίζονται μαζί με άλλες καταστάσεις ανεπάρκειας (π.χ. αισθητηριακές βλάβες, νοητική καθυστέρηση, σοβαρή συναισθηματική διαταραχή) ή με εξωτερικές επιδράσεις (π.χ. πολιτιστικές διαφορές, ακατάλληλη ή ανεπαρκής διδασκαλία) δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ή επιδράσεων (Hammil, 1990)."

Λαμβάνοντας υπόψη τον παραπάνω ορισμό παρατηρούμε και επισημαίνουμε τα εξής :

1. Τα παιδιά με Μ.Δ. διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, γι' αυτό και κάθε παιδί πρέπει να αξιολογείται και ν' αντιμετωπίζεται σε ατομική βάση. Ένα παιδί μπορεί να έχει ορισμένα γνωρίσματα των Μ.Δ., ενώ ένα άλλο παιδί κάποια άλλα γνωρίσματα και σε διαφορετικό βαθμό δυσκολίας.

2. Υπάρχει μια νευρολογική δυσλειτουργία η οποία είναι υπεύθυνη για τις Μ.Δ., αν και πάντα τα τεχνολογικά μέσα δεν είναι ικανά να την καταγράψουν.

3. Τα οικογενειακά, πολιτισμικά, οικονομικά και άλλα προβλήματα δεν αποτελούν αιτία Μ.Δ. Μπορεί να τύχει παιδιά με τέτοια προβλήματα (τσιγγανόπαιδα, πολύ φτωχές οικογένειες κ.ά.) να έχουν και Μ.Δ., αυτές όμως δεν είναι αποτέλεσμα αυτών των προβλημάτων.

4. Άλλοι ενδογενείς παράγοντες όπως η νοητική καθυστέρηση, οι αισθητηριακές διαταραχές (όραση, ακοή κ.ά.) δεν αποτελούν αιτία Μ.Δ. Κι ένα βαρήκοο ή τυφλό παιδί μπορεί να έχει Μ.Δ., αυτές όμως δεν οφείλονται στις διαταραχές της ακοής ή της όρασης.

5. Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς πρέπει να είναι πολύ προσεχτικοί στο χαρακτηρισμό ενός παιδιού ως "παιδί με Μαθησιακές Δυσκολίες". Πρέπει να υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες στη μάθηση που να μη δικαιολογούνται από το νοητικό επίπεδο του παιδιού, να έχει δοθεί στο παιδί επαρκής βοήθεια από την εκπαιδευτική κοινότητα και το οικογενειακό περιβάλλον και αν παρόλα αυτά το παιδί αποτυγχάνει τότε να θεωρείται υποψήφιο για την ένταξη στην κατηγορία των Μ.Δ. Η απόδοσή του πρέπει να είναι χαμηλότερη τουλάχιστον 2 χρόνια από την τάξη που παρακολουθεί στο σχολείο.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών με Μ.Δ. παρουσιάζουν δυσκολία στην ανάγνωση που είναι γνωστή ως Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία ή Δυσλεξία. Η δυσκολία αυτή βέβαια στο Γραπτό λόγο (Συμβολικό λόγο) έχει ως αποτέλεσμα και κάποιου βαθμού δυσκολία και στα υπόλοιπα μαθήματα του σχολείου.

 

Η δυσλεξία δεν παρουσιάζεται ξαφνικά σε κάποιο έτος της σχολικής ζωής ενός παιδιού (εκτός αν δεν έχει γίνει σωστή διάγνωση). Δεν μπορούμε δηλαδή να χαρακτηρίσουμε δυσλεξικό ένα μαθητή που, ενώ τα προηγούμενα χρόνια ήταν σ' ένα επίπεδο ανάλογο με την ηλικία και τη νοημοσύνη του, ξαφνικά παρουσίασε τις δυσκολίες, εκτός αν του συνέβη κάποιο ατύχημα και τότε υπάρχει το ενδεχόμενο της επίκτητης δυσλεξίας.

 

Η δυσλεξία δεν μπορούμε να πούμε ότι "θεραπεύεται". Με έγκαιρη βοήθεια και κατάλληλες μεθόδους διδασκαλίας θεραπεύονται τα συμπτώματα της διαταραχής και βελτιώνεται η συνολική εικόνα του ατόμου στο σχολικό και αργότερα στο εργασιακό περιβάλλον.

 

Η δυσλεξία παρουσιάζεται με μια σειρά αδυναμιών που δεν παρουσιάζονται πάντα όλες μαζί και ούτε με την ίδια μορφή. Οι αδυναμίες αυτές είναι :

• Ανικανότητα σύνδεσης του φωνήματος και του γραφήματος (συμβόλου)
• Αδυναμία στην κατάτμηση και στο συγκερασμό των γλωσσικών φθόγγων (φωνολογική ενημερότητα) π.χ. γάλα: γ - ά - λ - α και γ - ά - λ - α: γάλα 
• Δυσκολία σύνδεσης της φωνολογικής και γραφημικής εικόνας της λέξης με τη σημασία της
• Περιορισμένο ενεργητικό λεξιλόγιο αν και δεν υπάρχουν προβλήματα στην άρθρωση και στην ομιλία 
• Συχνά υπάρχουν δυσκολίες στον προσανατολισμό, στην αίσθηση του χώρου ή του χρόνου, στην αντίληψη της διαδοχής και αλληλουχίας
• Αδυναμία κατανόησης και παραγωγής προτάσεων πολύπλοκων συντακτικά
• Διαταραχές στην Οπτική και Ακουστική μνήμη (βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη)
• Ακατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά
• Έλλειψη γνωστικών στρατηγικών μάθησης ("πώς να μαθαίνει")
• Χαμηλές κινητικές δεξιότητες και δυσκολία στο συντονισμό των κινήσεων ("άγαρμπες" κινήσεις)
• Δυσκολία στη συγκέντρωση της προσοχής σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα
  

Στην ανάγνωση στα παιδιά με δυσλεξία παρατηρούμε:

• Παραλείψεις, αντικαταστάσεις, αντιμεταθέσεις γραμμάτων, συλλαβών ή και λέξεων
• Αργή ανάγνωση με δισταγμό, με συλλαβισμό και χωρίς ροή και νόημα
• Μη τήρηση των σημείων στίξης και χάσιμο της σειράς
• Μάντεμα λέξεων από τα συμφραζόμενα
• Μεγάλη δυσκολία στην κατανόηση ενός κειμένου. 

Στη γραφή στα παιδιά με δυσλεξία παρατηρούμε :

• Παραλείψεις, προσθέσεις, αντικαταστάσεις, αντιμεταθέσεις, γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων
• Αδυναμία στην ορθογραφία, γραφή της ίδιας λέξης με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά άσχετα αν οι ορθογραφικοί κανόνες έχουν διδαχθεί συστηματικά
• Κακογραφίες, μουντζούρες, απουσία σημείων στίξης, έλλειψη διαστημάτων ανάμεσα σε λέξεις, απουσία κεφαλαίων ή παρεμβολή τους ανάμεσα στα μικρά, εκτροπή από τη γραμμή του τετραδίου κ.ά.
• Έλλειψη τόνων ή παρατονισμός
• Καθρεπτική γραφή
• Δυσκολία στην παραγωγή γραπτού λόγου από το ίδιο το παιδί (λεξιλόγιο, περιεχόμενο, σύνταξη κ.τ.λ.) 

 

Νατσάλη Ελένη Δασκάλα ειδικής αγωγής