Το ηλεκτρονικό βιβλίο και άλλα δαιμόνια

Είναι σχεδόν σίγουρο ότι όταν ο Vannevar Βush το 1945 δημοσίευε την ιδέα μιας μηχανής διαχείρι σης της γνώσης, την οποία ονόμασε «Μemex», δεν πί στευε ότι ξεκινούσε μια συζήτηση γύρω από την ηλεκτρονική δημοσίευση η οποία θα συνεχιζόταν ως τις μέρες μας. Στο «Μemex» θα μπορούσε κάποιος να αποθηκεύσει βιβλία (σε ηλεκτρονική μορφή), μουσική, εικόνες, περιοδικά και εφημερίδες, να αναζητήσει πληροφορί ες, να περιδιαβεί τεκμήρια που θα συν δέονταν μεταξύ τους δίνοντας στον χρή στη δυνατότητες που δεν μπορούσε τό τε να τις χωρέσει ο νους του ανθρώπου. Ημαστε ούτως ή άλλως στην προ ηλε κτρονικού υπολογιστή εποχή. Εξήντα πέντε χρόνια μετά, ο προβληματισμός δεν είναι αν θα έχουμε βιβλία σε ηλε κτρονική μορφή, αλλά αν θα έχουμε έντυπα βιβλία. 

Το πρώτο ηλεκτρονικό βιβλίο εμφανί στηκε για πρώτη φορά το 1987 με τη δημοσίευση της νουβέλας του Μichael Joyce «Αfternoon, a story». Από τότε η «ηλεκτρονική λογοτεχνία» έκανε την επανεμφάνισή της δυναμικά στις 15 Μαρτίου του 2000, όταν ο Stephen Κing διέθεσε αποκλειστικά σε ηλεκτρονική μορφή το βιβλίο του «Riding the Βullet» αντί 2,50 δολαρίων. Τις πρώτες 24 ώρες το βιβλίο πούλησε πάνω από 400.000 

 

αντίτυπα, προκαλώντας την κατάρρευ ση του συστήματος προμήθειας του βι βλίου και δίνοντας το έναυσμα στους εκδότες που παρακολουθούσαν το εγ χείρημα να προβληματιστούν για το μέλλον του ηλεκτρονικού βιβλίου. 

 

Αξίζει να σταθούμε σε ένα παράδειγμα στον χώρο του βιβλίου, στο πρόγραμμα Gutenberg (http: //www.gutenberg. org/) που τα τελευταία 20 χρόνια προσφέρει δωρεάν πρόσβαση σε ψηφιοποιημένα βιβλία. Το Gutenberg δίνει πρόσβαση σήμερα σε πάνω από 30.000 βιβλία τα οποία δεν υπόκεινται στον νόμο περί πνευματι κών δικαιωμάτων. 

 

Από την άλλη πλευρά, δημιουργούνται ψηφιακές βιβλιοθήκες ως μια προσπά θεια να δοθεί εύκολη και γρήγορη πρό σβαση στην πληροφορία, στα ηλε κτρονικά βιβλία, αλλά και να διατηρη θεί το σπάνιο υλικό που κατέχουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί. Αυτά όλα συ νέβαιναν πολύ πριν από το εγχείρημα της Google Βooks. Ακολούθησαν αξι όλογες προσπάθειες, όπως αυτή της Ευρώπης να δημιουργήσει τη δική της ψηφιακή βιβλιοθήκη με πολιτιστικό περιεχόμενο, τη Εuropeana, η οποία στο τέλος του 2011 υπολογίζεται ότι θα έχει πάνω από 20 εκατομμύρια τεκμή ρια (βιβλία, εικόνες, video, ηχητικά τεκμήρια, παρτιτούρες κ.ά.). 

 

Η ηλεκτρονική έκρηξη των πληροφο ριών (και εδώ ο παγκόσμιος ιστός έχει παίξει καταλυτικό ρόλο) και η ραγδαία ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών έχουν κάνει τους χρήστες, κυρίως τους νέ ους, να είναι πιο δεκτικοί στις νέες τε χνολογικές εφαρμογές και η προσαρ μογή τους στο ηλεκτρονικό έντυπο να μην ακολουθείται από ιδιαίτερες αντι στάσεις. Η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι η τεχνολογία, όποια ανάπτυξη κι αν έχει και ό,τι καινοτόμες εφαρμογές κι αν προσφέρει, είναι το μέσο με το οποίο ο ανθρώπινος παράγοντας κα θορίζει τις αλλαγές και τις προσαρμο γές στα νέα δεδομένα. 

 

Το ελληνικό ηλεκτρονικό βιβλίο είναι ακόμη σε νηπιακή ηλικία. Είναι όμως θετικό το γεγονός να βλέπει κάποιος, έστω και με κάποια καθυστέρηση, εκ δότες να εκδίδουν ηλεκτρονικά βιβλία και να σχεδιάζουν το ψηφιακό τους μέλλον, φορείς όπως το υπουργείο Παι δείας, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρι σης Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) να προ βληματίζονται και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, συγγραφείς να επανα προσδιορίζουν τον ρόλο τους σε αυτό το νέο πεδίο δράσης, βιβλιοπώλες να διεκδικούν κομμάτι του ψηφιακού γίγνεσθαι, βιβλιοθήκες να προσαρμόζο νται στα νέα δεδομένα και βιβλιοθηκο νόμους να λειτουργούν ως διαχειριστές μετάδοσης της ηλεκτρονικής γνώσης προς το κοινό τους. 

 

Σε αυτό το νέο τοπίο εκδοτικής παρα γωγής που εμπλέκει περισσότερους φορείς, επαγγέλματα και επιστήμονες απ’ όσους φανταζόμασταν, το ηλε κτρονικό βιβλίο ήρθε για να μείνει, ήρ θε για να δημιουργήσει νέα δεδομένα στον χώρο του βιβλίου. Καλό είναι λοι πόν όλοι μας να αποδαιμονοποιήσου με κάποια πράγματα γύρω από το ηλε κτρονικό βιβλίο. Παρακάτω παρουσι άζω δέκα σημεία στα οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή. 

 

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ;

Σε αυτό το ερώτημα δυστυχώς δεν έχουμε καταλήξει σε έναν κοινά αποδε κτό ορισμό. Το ηλεκτρονικό ή ψηφιακό βιβλίο είναι η μεταφορά ή η έκδοση του έντυπου βιβλίου σε ηλεκτρονική μορφή, που δίνεται πρόσβαση σε αυτό μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας ή άλλων εφαρμογών. Αυτός είναι ένας ορισμός που νομίζω ότι είναι πιο κοντά στους έλληνες εκδότες. 

 

Το ηλεκτρονικό βιβλίο περιέχει τέσσε ρις διαστάσεις: το μέσο, το περιεχόμε νο και τη μορφή του αρχείου, τη συ σκευή ανάγνωσης και τον τρόπο πα ράδοσης του αρχείου. Κατά συνέπεια, ένα ηλεκτρονικό βιβλίο μπορεί να είναι μεν, κατά μια έννοια, η μεταφορά του έντυπου σε ηλεκτρονική μορφή, αλλά ένα τέτοιο βιβλίο γεννήθηκε ηλεκτρο νικά αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. 

 

Το ηλεκτρονικό βιβλίο μπορεί να είναι απλό ψηφιακό κείμενο, πολυμεσικό, δι αδραστικό· με δυνατότητα αναζήτησης κειμένου, δημιουργίας σημειώσεων από τον αναγνώστη, δημιουργίας σχέσεων αλληλεπίδρασης με τον αναγνώστη, εύ κολα προσβάσιμο από πληθώρα μέσων και εφαρμογών (κινητά τρίτης γενιάς, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, Διαδίκτυο, ειδικές συσκευές ανάγνωσης κτλ.), κα θώς και με δυνατότητα αποθήκευσης, εκτύπωσης και επεξεργασίας του κειμέ νου. Ας δούμε μαζί δύο παραδείγματα: 

 

Ενα βιβλίο μαγειρικής

το οποίο ο χρή στης το «διαβάζει» από τον φορητό του υπολογιστή με σκοπό να μαγειρέ ψει μια μακαρονάδα. Ο πρωταγωνι στής μας μπορεί να ψάξει, να εντοπίσει και να τυπώσει τη συνταγή που τον εν διαφέρει. Εχει επίσης τη δυνατότητα να παρακολουθήσει μέσω ενός βίντεο τον αγαπημένο του σεφ να παρουσιά ζει τη συνταγή, να γράψει σχόλια δίπλα στη συνταγή ή να προσθέσει υλικά στη συνταγή που ο ίδιος θα ήθελε, να ανα νεώσει τον θερμιδομετρητή της συ νταγής, να στείλει e-mail στον συγγραφέα, να ανανεώσει το βιβλίο με νέες συνταγές κ.ά. Αυτό είναι ένα ζωντανό ηλεκτρονικό βιβλίο που το μόνο που δεν μπορεί ακόμη να μας δώσει είναι τη μυρωδιά της μακαρονάδας. 

 

Ενα βιβλίο Ιστορίας για τα παιδιά του Δημοτικού

που θα έδινε τη δυνατότη τα στους εκπαιδευτικούς να κάνουν πιο ενδιαφέρον το μάθημα και στα παι διά να απολαμβάνουν και να αφομοιώ νουν πιο εύκολα την ύλη του μαθήμα τος, να κατανοούν πιο εύκολα τα γεγο νότα. Για οικονομία χώρου αναφέρω μόνο τη δυνατότητα πολυμεσικών εφαρμογών (εικόνες, βίντεο με γεγο νότα, σύντομα ντοκυμαντέρ με σχετι κό υλικό, ηχητικές μαρτυρίες, συνε ντεύξεις ή αποσπάσματα από εκπο μπές της τηλεόρασης), δυνατότητα να κρατούν οι μαθητές σημειώσεις σαν ένα ηλεκτρονικό τετράδιο, online ασκήσεις προσαρμοσμένες στην τάξη ή κουίζ, διαδραστικές ασκήσεις κ.ά. 

 

ΕΚΔΟΤΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

Οι εκδότες είναι το Α, αλλά όχι το Ω στο ψηφιακό βιβλίο. Εχουν στη φαρέτρα τους πλούσιο εκδοτικό έργο, πλειάδα συγγραφέων, τεχνογνωσία, εξειδικευ μένο προσωπικό, αλλά και έναν ανταγω νισμό που δεν μπορούν να ελέγξουν, κα θώς δεν προέρχεται μόνο από τον χώρο των εκδοτών. Για παράδειγμα, κάθε «συγγραφέας» μπορεί να είναι και ένας εν δυνάμει εκδότης στο Διαδίκτυο και κάθε οργανισμός μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα νέο «μοντέλο ψηφιακού εκδότη». Από την άλλη πλευρά, οι εκδότες χρειά ζονται εργαλεία υποστήριξης αυτού του νέου εγχειρήματος: εργαλεία δημιουργί ας των ψηφιακών βιβλίων, πλατφόρμες ή εφαρμογές διάθεσης των βιβλίων, ερ γαλεία υποστήριξης και συσκευές ανά γνωσης. Κατά την άποψή μου δεν έχει σημασία αν ο κάθε εκδότης, ή φορέας, ή όλοι μαζί δημιουργήσουν μία ή δέκα πλατφόρμες διάθεσης των ψηφιακών βιβλίων. Σε ελεύθερη αγορά είμαστε, πε ριορισμούς δεν μπορεί κανένας να θέ σει. Το σημαντικότερο είναι να μπορούν αυτά τα διαφορετικά σχήματα να διαλει τουργούν, να επικοινωνούν μεταξύ τους με σκοπό να ανταλλάσσουν δεδομένα.

Το ίδιο ισχύει και για τις συσκευές ανά γνωσης. Οσο πιο μεγάλη είναι η γκάμα των μέσων ανάγνωσης ενός ψηφιακού βιβλίου τόσο πιο εύκολα προσβάσιμο εί ναι το βιβλίο στο ευρύ κοινό. 

 

ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Τόσο τα ηλεκτρονικά βιβλία, οι εφαρμο γές που δίνουν πρόσβαση σε αυτά, όσο και οι συσκευές ανάγνωσης θα πρέπει να είναι χρηστικά και προσβάσιμα στο ανα γνωστικό κοινό, στους συγγραφείς και στους επαγγελματίες του χώρου. Στις συ σκευές ανάγνωσης λίγες είναι οι δυνατό τητες παρέμβασης. Στα συστήματα όμως διαχείρισης ηλεκτρονικών βιβλίων είναι υπόθεση των εκδοτών, του ΕΚΕΒΙ, ή ενός υπουργείου, των φορέων δηλαδή που δη μιουργούν τις «πύλες πρόσβασης», να μην ξεχνούν τον παράγοντα χρήστη. Χωρίς σωστή διαχείριση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος το όλο εγχείρημα μπορεί να μην έχει το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Εύκολη πρόσβαση στο ψηφιακό υλικό σημαίνει αυξημένη χρήση ή πωλήσεις για τους εκδότες· χρηστικότητα του ψηφια κού περιβάλλοντος εργασίας για τον χρή στη σημαίνει ικανοποιημένος αναγνώ στης ή αγοραστής. 

 

ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

«Ο φόβος του τερματοφύλακα πριναπό το πέναλτι». 

 

-0.033 Αβεβαιότητα για κά ποιους, αδιαφορία ότι δεν τους αγγίζει το θέμα για άλλους, ευκαιρία για αυτούς που γράφουν στα ηλεκτρονικά μέσα, προβληματισμός για τη μεγαλύτερη με ρίδα των συγγραφέων. Θέματα όπως τα πνευματικά δικαιώματα (και εδώ ο ΟΣ ΔΕΛ έχει κυρίαρχο ρόλο), η διαφάνεια των πωλήσεων από τους εκδότες, η δι ευθέτηση του ΦΠΑ για το ηλεκτρονικό βιβλίο (η πολιτεία έχει τις ευθύνες της), η διασφάλιση της ποιότητας του έντυ που βιβλίου στην ηλεκτρονική του μορ φή, είναι αρκετά για να δημιουργηθεί ένα κλίμα ανασφάλειας γύρω από το νέο μέσο. Κατανοητά και αναμενόμενα όλα αυτά. Είναι όμως μια ευκαιρία για το ΕΚΕΒΙ να σταθεί δίπλα στους συγγρα φείς και με τακτικές ενημερώσεις να δη μιουργήσει ένα κλίμα εμπιστοσύνης προς το ηλεκτρονικό βιβλίο. 

 

ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΑ

Δεν είναι της παρούσης να μιλήσουμε για τα μεταδεδομένα δίνοντας την προ σοχή που τους αξίζει. Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι τα μεταδεδομέ να είναι οι αναλυτικές περιγραφές των ηλεκτρονικών τεκμηρίων, και άρα των ηλεκτρονικών βιβλίων, οι οποίες είναι απαραίτητες για να μπορούν τα βιβλία να λειτουργούν σε ένα οργανωμένο ηλεκτρονικό περιβάλλον. Τα μεταδεδο μένα ακολουθούν διεθνή πρότυπα πε ριγραφής όπου επιστήμονες της πλη ροφόρησης και ειδικοί της πληροφορί ας πραγματοποιούν τις περιγραφές. 

 

Ενα ηλεκτρονικό βιβλίο αποθηκευμένο σε μια διαδικτυακή πλατφόρμα χωρίς μεταδεδομένα είναι ένα χαμένο βιβλίο που κανείς δεν θα το εντοπίσει, ακόμη κι αν ξέρει ότι βρίσκεται εκεί. Και ας μην ξεχνάμε ότι οι περιγραφές αυτές, σε κά ποιες χώρες, υπόκεινται στον νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων. 

 

ΤΙΜΗ VS ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ

Ενα από τα πλεονεκτήματα των ψηφιακών βιβλίων είναι το χαμηλό κόστος παραγωγής και διάθεσης. Θα ήταν λά θος, κατά την άποψή μου, να ακολου θηθεί το κακό παράδειγμα των CD μουσικής, με όλες τις γνωστές συνέ πειες. Η παράνομη διακίνηση του ψη φιακού υλικού μπορεί να αναχαιτιστεί μόνο με τη χαμηλή τιμή των προϊόντων. Σε πολλές χώρες του εξωτερικού μπορεί κάποιος να αγοράσει ένα ηλε κτρονικό βιβλίο κάτω από ένα ευρώ. Η τιμή και ο ΦΠΑ είναι πεδία ανοικτά προς διαβούλευση, αλλά θα πρέπει να θυμόμαστε ότι στην πειρατεία και στο παράνομο «κατέβασμα» από το Διαδί κτυο η καλύτερη απάντηση είναι οι προσιτές τιμές των προϊόντων. 

 

ΟΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ

Οι βιβλιοθήκες προσφέρουν ένα οργα νωμένο και μεγάλο δίκτυο παροχής πληροφόρησης που ωφελεί το βιβλίο, προάγει αυτό το πολιτιστικό αγαθό στην κοινωνία και ενισχύει τη βιβλιο παραγωγή, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράξενο στ’ αφτιά των εκδοτών. Ενα πετυχημένο ηλεκτρονικό βιβλίο στις βιβλιοθήκες είναι σίγουρα ένα βιβλίο best seller για τον εκδότη. Ας μην υπο τιμάμε τη δύναμη της συλλογικότητας και της διάχυσης της πληροφορίας μέ σα από αυτόν τον θεσμό. 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

Τα ηλεκτρονικά βιβλία θέλουν δυνατά βιβλιοπωλεία και τα βιβλιοπωλεία θέ λουν να εισχωρήσουν στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι το εισιτήριό τους. Σε αυτή την προσπάθεια δεν πρέπει να αφήσουμε τα βιβλιοπω λεία έξω από αυτή την εξέλιξη. Δεν είναι ο ρόλος των εκδοτών να γίνουν «εκδό τες λιανικής πώλησης», παρ’ ότι αυτό είναι θεμιτό να γίνει ως ένα σημείο και είναι αναπόφευκτη εξέλιξη στο πλαίσιο του ανταγωνισμού. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι τα ηλεκτρονικά ή συμβατικά βιβλιοπωλεία θα είναι πάντα εκεί, με την τεχνογνωσία που έχουν, με τις επαφές με το αγοραστικό κοινό, με τη διείσδυ ση που έχουν στην αγορά, στα αστικά κέντρα αλλά και στην επαρχία. 

 

ΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ!

Είναι τα βιβλία που κυριαρχούν στη δι εθνή βιβλιοπαραγωγή. Η εύκολη πρό σβαση στην επιστημονική πληροφό ρηση είναι ένα ατού αυτών των βιβλίων που τα κάνει προσιτά και διεισδυτικά στο κοινό τους. Ούτως ή άλλως, τα επι στημονικά ηλεκτρονικά βιβλία και εν γένει το ψηφιακό υλικό αυτού του εί δους έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην εκπαιδευτική ψηφιακή επανά σταση. Και στην Ελλάδα οι ακαδημαϊ κές βιβλιοθήκες πρωτοστατούν ανα φορικά με το ηλεκτρονικό βιβλίο. Για παράδειγμα, ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών δίνει πρό σβαση μέσω της κοινοπραξίας του σε περισσότερα από 12.000 επιστημονι κά ηλεκτρονικά βιβλία στην αγγλική γλώσσα. Το επιστημονικό βιβλίο είναι ψηλά στην ατζέντα των ψηφιοποιήσε ων σε παγκόσμιο επίπεδο και οι ακα δημαϊκές βιβλιοθήκες, και στην Ελλά δα, έχουν έτοιμες «πλατφόρμες και συστήματα» για να τα υποδεχθούν. Εί ναι κατά συνέπεια ένα «γόνιμο» πεδίο για τους έλληνες εκδότες, το υπουρ γείο Παιδείας και άλλους οργανισμούς, μιας και οι βιβλιοθήκες μας έχουν εδώ και χρόνια «προετοιμάσει» το κοινό τους για τέτοιου είδους υλικό. 

 

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΟΛΩΝ

Στον τομέα της ενημέρωσης και της εκ παίδευσης δεν περισσεύει κανένας. Από τους εκδότες και τους βιβλιοπώλες ως τους συγγραφείς και τους επιστήμονες της πληροφόρησης, ο καθένας με τις ιδι αιτερότητές του και τις διαφορετικές του ανάγκες, θα πρέπει να εκπαιδευτούν και να αρματωθούν με τη γνώση των νέ ων εξελίξεων. Η άγνοια προκαλεί φόβο και ο φόβος είναι ο χειρότερος σύμβου λος σε αυτές τις περιπτώσεις. 

 

Οταν ο Lancaster, το 1978, ανέφερε ότι το έτος 2000 το χαρτί θα αντικαθί στατο από την ηλεκτρονική πληροφο ρία και ότι η κοινωνία μας θα ήταν μια κοινωνία χωρίς χαρτί (the paperless society), η Ιστορία δεν τον επιβεβαίω σε. Πόσο σύντομα θα αντικατασταθεί το έντυπο βιβλίο από το ηλεκτρονικό; Θα έχουμε βιβλία στην έντυπή τους μορφή σε λίγα χρόνια; Η απάντηση εί ναι «Ναι»! Για πολλά χρόνια ακόμα. Οχι φυσικά μόνο διότι μας αρέσει η μυρω διά του χαρτιού ή γιατί είμαστε ρομα ντικοί. Οχι διότι η τεχνολογία δεν θα αναπτυχθεί αρκετά ούτως ώστε το ηλεκτρονικό βιβλίο να είναι ακόμα πιο φτηνό και προσβάσιμο σε όλους. Είναι κυρίως γιατί, πιστεύω, η ανθρώπινη φύση θέλει δεκαετίες για να ενσωμα τώσει κάθε τι νέο, να το κάνει κτήμα της, να το υιοθετήσει ως προέκταση του Είναι Της 

 

-0.016 , όπως έχει συμβεί για αιώνες με το έντυπο υλικό. Το μέλλον είναι εδώ! Ας μην το παραβλέψουμε. Πρέπει απλώς να βρούμε τον βηματι σμό μας για να το περπατήσουμε, με τις κεραίες μας σηκωμένες. Το ηλε κτρονικό βιβλίο είναι μέρος αυτού που ζούμε, όχι αυτό που ζούμε! 

 

Πηγή : vimaideon.gr