ΑΦΙΕΡΩΜΑ : Αλέξης Μινωτής

Ο Αλέξης Μινωτής ήταν ένας από τους κορυφαίους δραματικούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες του Ελληνικού θεάτρου.

Γεννήθηκε στα Χανιά στις 8 Αυγούστου 1898. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αλέξης Μινωτάκης.

Ο Αλέξης Μινωτής ολοκλήρωσε τις μαθητικές σπουδές του στα Χανιά. Το 1915 δημοσίευσε ποιήματά του στο περιοδικό του Αντώνη Γιαλούρη Διόνυσος, όπου πρωτοχρησιμοποίησε το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Μινωτής. Το 1918, σύμφωνα με την επιθυμία των γονιών του, διορίστηκε ως λογιστής στην Εθνική Τράπεζα, θέση από την οποία παραιτήθηκε έναν χρόνο αργότερα. Το 1922 πρωτοεμφανίστηκε στη σκηνή με τον θίασο Βεάκη - Ιατρίδου - Νέζερ (που βρισκόταν τότε σε περιοδεία στην Κρήτη), αρχικά ως ερασιτέχνης και στη συνέχεια επαγγελματικά. Ακολούθησε συνεργασία του με τον θίασο Μάριου Παλαιολόγου - Χριστίνας Καλογερίκου και το 1924 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία. Το 1925 προσελήφθη στον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη (η πρώτη του εμφάνιση ήταν στο έργο του Henri Bernstein, Ιουδήθ), όπου παρέμεινε ώς το 1931, συμμετέχοντας στις παραστάσεις του θιάσου στην Αθήνα και σε περιοδείες, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς και στις παραστάσεις της «Ελευθέρας Σκηνής» των Μαρίκας Κοτοπούλη, Σπύρου Μελά και Μήτσου Μυράτ. 

Με την Κατίνα Παξινού γνωρίστηκαν το 1928 στο καμαρίνι της Μαρίκας Κοτοπούλη. «Μου έκανε εντύπωση η έντονη προσωπικότητά της, γι' αυτό επιδίωξα να την ξαναδώ» είχε πει ο Μινωτής για την γνωριμία του με την Παξινού. Και εκείνος που, από τις πρώτες κιόλας συναντήσεις τους, προσπάθησε να την πείσει να εγκαταλείψει την μουσική και να στραφεί στο αρχαίο δράμα. «Τελικά, φαίνεται να επηρεάστηκε απ' όλα αυτά που της έλεγα και αποφάσισε να εγκαταλείψει την Γερμανία και τις μουσικές σπουδές της. Να φανταστείτε -πρόσθετε για να την πειράξει-, ούτε τα πράγματά της δεν πήγε να πάρει! Τα άφησε στο Βερολίνο!».

Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους η Παξινού ξεκίνησε τη συνεργασία της με τον θίασο Κοτοπούλη, στο έργο του Henri Bataille, Η γυμνή γυναίκα. Παρέμεινε στον θίασο μέχρι τον Μάρτιο του 1931. Δύο μήνες αργότερα, προσχώρησαν με τον Μινωτή στον συνεταιρικό θίασο του Αιμίλιου Βεάκη. Ο θίασος διαλύθηκε τον Ιούνιο.

Το 1932 ο Φώτος Πολίτης κάλεσε τους δύο ηθοποιούς στο Εθνικό Θέατρο. Η συνεργασία τους με την κρατική σκηνή ξεκίνησε με την εναρκτήρια παράστασή της, τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου, και συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια, με πρωταγωνιστικούς ρόλους σε έργα κυρίως κλασικού ρεπερτορίου και αρχαίου δράματος.

Τον Μάρτιο του 1940 παντρεύτηκαν στην Αθήνα και η Παξινού έφυγε για το Λονδίνο, όπου ξεκίνησε πρόβες για την παράσταση του έργου του Henrik Ibsen, Βρυκόλακες, στο Duchess Theatre, με τον θίασο του Charles Cochran. Ο Μινωτής παρέμεινε στην Αθήνα και συνέχισε τη συνεργασία του με το Εθνικό Θέατρο. Το 1941 συνελήφθη από τους Γερμανούς, οδηγήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, δραπέτευσε και κατέφυγε στη Χίο, όπου συνελήφθη εκ νέου και φυλακίστηκε. Το 1942 διέφυγε στην Τουρκία και, στη συνέχεια, στο Κάιρο. Εκεί, ο πρόεδρος της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης, Εμμανουήλ Τσουδερός, του εξασφάλισε διπλωματικό διαβατήριο, με το οποίο έφυγε για την Αμερική, όπου τον περίμενε η Παξινού, εγκατεστημένη εκεί, μετά από περιπέτειες επίσης, από τον Μάιο του 1941.

Από τον Μάιο του 1942 ώς το 1950 η Κατίνα Παξινού και ο Αλέξης Μινωτής έζησαν στη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο. Έλαβαν μέρος σε αντιπολεμικές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις και ενέργειες, ενώ παράλληλα ανέπτυξαν θεατρική και κινηματογραφική δραστηριότητα. Το 1943 η Κατίνα Παξινού ερμήνευσε την Πιλάρ στην κινηματογραφική ταινία του Sam Wood, Για ποιον χτυπά η καμπάνα (For whom the bell tolls), ερμηνεία για την οποία τιμήθηκε έναν χρόνο αργότερα με το όσκαρ δεύτερου γυναικείου ρόλου. Το 1949 τιμήθηκε με το βραβείο Κοκτώ για την ερμηνεία της στον ρόλο της Κριστίν Μάνον, στην κινηματογραφική απόδοση του έργου του Eugene O'Neil, Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα (Mourning becomes Electra), σε σκηνοθεσία του Dudley Nichols. 

Το 1950, μετά από πρόσκληση του τότε διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Γιώργου Θεοτοκά, εμφανίστηκαν σε αναβίωση της παράστασης των Βρυκολάκων του Ibsen, στη σκηνοθεσία του Φώτου Πολίτη (1934). Τον επόμενο χρόνο η Παξινού ερμήνευσε τη Μπερνάρντα Άλμπα, σε παράσταση του έργου του Lorca στο A.N.T.A. Playhouse στη Νέα Υόρκη. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου το Εθνικό Θέατρο παρουσίασε τον Οιδίποδα τύραννο του Σοφοκλή στο αρχαίο θέατρο Δελφών, σε σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή, με τον Μινωτή στον ρόλο του Οιδίποδα και την Παξινού στον ρόλο της Ιοκάστης. Ακολούθησαν περιοδεία του κρατικού θιάσου στις Η.Π.Α., με τον Οιδίποδα και την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, και παράλληλη ανεξάρτητη κινηματογραφική και θεατρική δραστηριότητα των Παξινού και Μινωτή στην Αγγλία και τις Η.Π.Α. Το 1953 το ζευγάρι ήλθε σε ρήξη με τον Γιώργο Θεοτοκά.

Από το 1955 -οπότε τη διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου ανέλαβε ο Αιμίλιος Χουρμούζιος- ώς το 1968 διατήρησαν μόνιμη συνεργασία με την κρατική σκηνή ως πρωταγωνιστές, ο Αλέξης Μινωτής και ως σκηνοθέτης, σε έργα του παγκόσμιου σύγχρονου και κλασικού ρεπερτορίου και τα καλοκαίρια σε αρχαίες τραγωδίες, στο πλαίσιο των φεστιβάλ Επιδαύρου και Αθηνών. Το 1958 ο Μινωτής σκηνοθέτησε τη Μήδεια του Luigi Cherubini για την Dallas Civic Opera, με τη Μαρία Κάλλας στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η παράσταση σημείωσε μεγάλη επιτυχία και επαναλήφθηκε τα επόμενα χρόνια στο Λονδίνο, το Μιλάνο και στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου (το 1961, σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή και το φεστιβάλ, έναν χρόνο μετά την παράσταση της Νόρμα του Bellini, πάλι με τη συνεργασία του Μινωτή και της Κάλλας).

Με την άνοδο της χούντας ο Μινωτής εγκαταλείπει την θέση του διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου για να επιστρέψει ως διευθυντής επτά χρόνια αργότερα τον Οκτώβριο του 1974, θέση την οποία διατήρησε ώς το 1980, οπότε έγινε πρόεδρος Δ.Σ. του θιάσου. Από το 1974 και ώς το τέλος της ζωής του, 11 Νοεμβρίου του 1990, ο Αλέξης Μινωτής συνέχισε τη θεατρική του σταδιοδρομία από τη σκηνή του Εθνικού. Η τελευταία του ερμηνεία ήταν ο ρόλος του Αβραάμ, στη Θυσία του Αβραάμ.

Κορυφαίες μορφές του ελληνικού θεάτρου του 20ού αιώνα, η Κατίνα Παξινού και ο Αλέξης Μινωτής κυριάρχησαν στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου για σειρά ετών και σημάδεψαν με την τέχνη τους την υποκριτική και σκηνοθετική του παράδοση. Προσωπικότητες με διεθνή αναγνώριση και ακτινοβολία, τιμήθηκαν πολλές φορές για την καλλιτεχνική προσφορά τους εντός και εκτός των συνόρων της χώρας μας.

Κυριότεροι δημιουργικοί ρόλοι του Αλέξη Μινωτή ήταν στους πρωταγωνιστικούς ρόλους των έργων: «Ιούλιος Καίσαρ» και «Άμλετ» του Σαίξπηρ, «Δον Κάρλος» του Σίλλερ, «Ιβάν ο τρομερός», «Πέερ Γκυντ», «Βρυκόλακες» κ.ά. Στη περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα (1941) ο Αλέξης Μινωτής κατέφυγε στις ΗΠΑ. Από εκεί το 1952 προσκλήθηκε από το Εθνικό Θέατρο στην Αθήνα (μαζί με την Κατίνα Παξινού) για έκτακτες εμφανίσεις σε αρχαία δράματα και στους «Βρυκόλακες» του Ίψεν. Το ίδιο έτος μετά τις παραστάσεις στην Ελλάδα συμμετείχε στις παραστάσεις αρχαίων δραμάτων του Εθνικού Θεάτρου στη Νέα Υόρκη. Στις παραστάσεις εκείνες ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή ανεβάστηκε με δική του σκηνοθεσία. Επίσης σκηνοθέτησε στη συνέχεια τις τραγωδίες «Εκάβη» και «Μήδεια» του Ευριπίδη στις οποίες και πρωταγωνίστησε η Κατίνα Παξινού καθώς και τις τραγωδίες «Αντιγόνη» και «Οιδίπους επί Κολονώ» που πρωταγωνιστούσε ο ίδιος. Το 1958 ανέβασε στην Αμερική (Dallas Civil Opera) και στο Γκόβεντ Γκάρντεν στο Λονδίνο την όπερα του Τσερουμπίνι «Μήδεια» με πρωταγωνίστρια την Μαρία Κάλλας. Η παράσταση εκείνη κρίθηκε ως βάση υψηλού υποδείγματος σύγχρονης σκηνοθεσίας μελοδράματος (όπερας).

Κληροδότημα Αλέξη Μινωτή Εις Μνήμην Κατίνας Παξινού

Το Κληροδότημα Αλέξη Μινωτή εις μνήμην Κατίνας Παξινού ήταν επιθυμία του Αλέξη Μινωτή και δημιουργήθηκε σύμφωνα με τους όρους που έθεσε ο ίδιος στη διαθήκη του. Το Κληροδότημα είναι κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης και υπάγεται στην εποπτεία των Υπουργείων Οικονομικών, Παιδείας και Πολιτισμού.

Το Μορφωτικό Ίδρυμα, ως διαχειριστής του Κληροδοτήματος, προκηρύσσει κατ' έτος υποτροφίες εσωτερικού και εξωτερικού για σπουδαστές από όλους τους τομείς και τις ειδικότητες της θεατρικής τέχνης, καθώς και για τεχνικούς του θεάτρου που επιθυμούν να μετεκπαιδευτούν στο εξωτερικό. Επίσης σύμφωνα με τους όρους του διαθέτη Αλέξη Μινωτή, το ΜΙΕΤ εκδίδει για λογαριασμό του Κληροδοτήματος μελέτες για την ιστορία και τη θεωρία του θεάτρου, καθώς και μεταφράσεις έργων του κλασικού ρεπερτορίου.

Ανάμεσα στις άλλες υποχρεώσεις του Κληροδοτήματος ήταν και η δημιουργία μιας αίθουσας που θα φιλοξενούσε ενθυμήματα από τη ζωή και τη σταδιοδρομία της Κατίνας Παξινού, μαζί με το αρχείο και τα βιβλία της. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Μορφωτικού Ιδρύματος αποδέχτηκε με ευγνωμοσύνη τη γενναιόδωρη αυτή προσφορά και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα πραγματοποίησε την επιθυμία του διαθέτη. Μετά το θάνατο του Αλέξη Μινωτή, το αρχείο, τα βιβλία και τα προσωπικά του αντικείμενα περιήλθαν και αυτά στο Μορφωτικό Ίδρυμα. Έτσι η αρχική αίθουσα Παξινού επεκτάθηκε, εμπλουτίστηκε και μετονομάστηκε σε Μουσείο Παξινού-Μινωτή.

Μπαίνοντας στο Μουσείο έχεις την αίσθηση πως μπαίνεις σε χώρο δικό τους. Ζεστό, γεμάτο αναμνήσεις, προσωπικό. Τα έπιπλά τους, το καμαρίνι της Παξινού με τους καθρέφτες, τα πινέλα του μακιγιάζ, κοσμήματα από ρόλους της στο θέατρο... Όλη η προετοιμασία για την παράσταση. Δίπλα κοστούμια από παραστάσεις ιστορικές, από αγαπημένους ρόλους: Οιδίποδας Τύραννος, 'Αμλετ.

Ο χώρος γεμίζει ασφυκτικά από αναμνήσεις. Φωτογραφίες από παραστάσεις σχεδόν μυθικές, πίνακες, το πορτραίτο της Παξινού δια χειρός Τσαρούχη, εμπνευσμένο από τον Ματωμένο Γάμο, αλλά και η βεντάλια που φιλοτέχνησε ο ίδιος καλλιτέχνης για το Σπίτι της Μπερνάρντα 'Αλμπα, προσωπικά τους αντικείμενα. Επίσης κεντήματα που κέντησε η ίδια η Παξινού, μετάλλια και τιμητικά διπλώματα για την καλλιτεχνική προσφορά των δυο πρωταγωνιστών. Φυσικά δεν λείπει από το μουσείο το Όσκαρ της μεγάλης πρωταγωνίστριας για το ρόλο της Πιλάρ στην ταινία Για ποιον χτυπά η καμπάνα.

Το Αρχείο Παξινού-Μινωτή, ανοιχτό στους ερευνητές, περιέχει περισσότερους από 180 φακέλους με αποκόμματα τύπου, φωτογραφίες, αλληλογραφία, κείμενα, θεατρικά έργα, σενάρια και ρόλους της Κατίνας Παξινού και του Αλέξη Μινωτή. Υπάρχουν επίσης θεατρικά προγράμματα και οπτικοακουστικό υλικό.

Το Μουσείο Παξινού-Μινωτή είναι ένας χώρος γεμάτος θέατρο και αναμνήσεις, που ωστόσο παραμένει λειτουργικός. Στις ομαδικές μάλιστα επισκέψεις σχολείων και σπουδαστών γίνεται προβολή διαφανειών από τη θεατρική ζωή των δυο πρωταγωνιστών.

Οι επισκέψεις στο Μουσείο και στο Αρχείο Παξινού - Μινωτή, που στεγάζεται στο Μέγαρο Εϋνάρδου, Αγίου Κωνσταντίνου 20 και Μενάνδρου 52, γίνονται κατόπιν συνεννοήσεως.