Οι 18 ανοιχτές «πληγές» της ανώτατης εκπαίδευσης

Τις ανοιχτές «πληγές» της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποκαλύπτει η έκθεση αξιολόγησης της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ) για το 2010 - 2011. 

Υπέρμετρος αριθμός προγραμμάτων σπουδών που οδηγούν σε πτυχία χωρίς επαγγελματικά δικαιώματα, γεωγραφική διασπορά τμημάτων ακόμη και των ίδιων των ΑΕΙ, μεγάλος αριθμός πανεπιστημίων και φοιτητών, σπουδαστές χαμηλού επιπέδου, που δεν παρακολουθούν τα μαθήματα και καθυστερούν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, και έντονη παρουσία των κομματικών οργανώσεων εντός των ΑΕΙ με αρνητικές συνέπειες για την ακαδημαϊκή ζωή (καταλήψεις, κατάλυση ασύλου, μείωση του χρόνου εκπαίδευσης) είναι μόνο μερικές από τις παρατηρήσεις που περιέχει η έκθεση της ΑΔΙΠ για τα ελληνικά πανεπιστήμια και τα τεχνολογικά ιδρύματα.

Την ίδια στιγμή η Αρχή κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προς το υπουργείο Παιδείας και τις διοικήσεις των ΑΕΙ και ΤΕΙ προειδοποιώντας πως, εάν οι εξωτερικές αξιολογήσεις όλων των τμημάτων δεν ολοκληρωθούν έως τις 31 Δεκεμβρίου του 2012, θα επιστραφούν στην Ευρωπαϊκή Ενωση 1,150 δισ. ευρώ από το ΕΣΠΑ για την ανώτατη εκπαίδευση.

«Καταπέλτης» για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας αποτελεί η έκθεση της ΑΔΙΠ που δόθηκε στη δημοσιότητα λίγο πριν από την ψήφιση του νέου νόμου - πλαισίου για την ανώτατη εκπαίδευση. Η έκθεση βασίζεται στα αποτελέσματα των εσωτερικών αξιολογήσεων που πραγματοποιήθηκαν το προηγούμενο διάστημα, λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη τις γενικότερες αδυναμίες του συστήματος εισαγωγής στα ΑΕΙ, που αντανακλώνται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (εισαγωγή φοιτητών σε τμήματα τα οποία δεν αποτελούν κύρια επιλογή τους, χαμηλό επίπεδο φοιτητών λόγω αδυναμιών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σύστημα εισαγωγής).

Ειδικότερα σύμφωνα με τις παρατηρήσεις της ΑΔΙΠ διαπιστώνονται τα εξής:

1. Σημαντικός αριθμός φοιτητών δεν ενδιαφέρεται επαρκώς για τις σπουδές του. Αυτό εκδηλώνεται αρνητικά με μειωμένη παρακολούθηση μαθημάτων, ιδίως των θεωρητικών, εκδηλώσεις αυταρχισμού και βίας, απόπειρες αντιγραφής εργασιών και εξετάσεων, σημαντική επιμήκυνση της διάρκειας των σπουδών, ακόμα και εγκατάλειψη των σπουδών σε ποσοστό άνω του 30% των εγγεγραμμένων φοιτητών.

2. Η έντονη παρέμβαση των πολιτικών κομμάτων, μέσω των νεολαιών τους, στην καθημερινή λειτουργία των ΑΕΙ έχει οδηγήσει συχνά σε φαινόμενα διαλυτικά της εκπαιδευτικής και ερευνητικής διαδικασίας, όπως καταλήψεις, συρρίκνωση του χρόνου εκπαίδευσης λόγω των καταλήψεων και γενικά σε χαλαρούς τρόπους λειτουργίας της εκπαίδευσης, αφού η φοίτηση δεν είναι υποχρεωτική.

3. Σε πολλές περιπτώσεις η εκπόνηση διδακτορικών διατριβών γίνεται αποκλειστικά για λόγους ακαδημαϊκής εξέλιξης και όχι για την ουσία της έρευνας.

4. Η σχέση κυρίως μεταξύ των ΑΕΙ και της Πολιτείας δεν είναι αποδοτική, διότι δε βασίζεται σε κανόνες λειτουργίας που να υποστηρίζουν την ποιότητα. Η Πολιτεία επεμβαίνει σε λεπτομέρειες της λειτουργίας του έργου αντί να θέτει στόχους με βάση τις ανάγκες της κοινωνίας και να ελέγχει την αποδοτικότητα των υπηρεσιών. Σύμφωνα με την ΑΔΙΠ θα πρέπει να προσδιοριστούν σαφέστερα οι εκπαιδευτικοί στόχοι των πανεπιστημίων/Πολυτεχνείων και ΤΕΙ και η μεταξύ τους σχέση.

5. Το σύνολο των εισαγόμενων φοιτητών είναι πολύ μεγάλο (οι εγγεγραμμένοι φοιτητές και σπουδαστές ανέρχονταν το 2008 στις 587.245 με βάση στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής), ενώ διατηρούνται οι ελλείψεις σε επιμέρους γνωστικά πεδία, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν ανάγκες. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το 2008 ο αριθμός των φοιτητών ανά 1.000 κατοίκους στην Ελλάδα είναι σημαντικά μεγαλύτερος από αυτόν των άλλων χωρών με ανάλογο πληθυσμό. Για παράδειγμα, παρότι στην Ελλάδα ο αριθμός ιατρών ανά 1.000 κατοίκους είναι πολύ μεγαλύτερος των άλλων χωρών, το σύστημα εξακολουθεί να παράγει έναν από τους μεγαλύτερους αριθμούς ιατρών στην Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα παράγει πολύ μικρό αριθμό υποστηρικτικού νοσηλευτικού προσωπικού.

6. Διαπιστώνονται πάρα πολλά προγράμματα σπουδών, τα οποία δημιουργούν προβλήματα σύγχυσης πλαισίων προσόντων και επαγγελματικών δικαιωμάτων (π.χ. απόφοιτοι του Τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου δε γίνονται δεκτοί στο ΤΕΕ). Επιπλέον σε αρκετά τμήματα παρατηρείται υπερβολικά μεγάλος αριθμός απαιτούμενων μαθημάτων για τη λήψη πτυχίου και προσφερόμενων μαθημάτων επιλογής.

7. Ελλειψη κτιριακών υποδομών στα ΑΕΙ των δυο μεγάλων αστικών κέντρων, ενώ αντίθετα στα περιφερειακά ΑΕΙ η αξιοποίηση των υποδομών κυμαίνεται από 30% - 50% του χρόνου ανά εβδομάδα.

8. Σοβαρή ανεπάρκεια ειδικού τεχνικού εργαστηριακού προσωπικού και ειδικού εκπαιδευτικού διδακτικού προσωπικού.

9. Ελλειψη μόνιμων μηχανισμών διασύνδεσης των αποφοίτων με τα τμήματα των σπουδών τους.

10. Προβλήματα ασφάλειας των εργαστηρίων.

11. Υπογραμμίζεται η ανάγκη κεντρικής διαχείρισης των εργαστηρίων διδασκαλίας και του εξοπλισμού από τα ιδρύματα και όχι από τα επιμέρους τμήματα.

12. Παρατηρείται μεγάλη διαφοροποίηση υποχρεωτικών ωρών διδασκαλίας του εκπαιδευτικού προσωπικού μεταξύ πανεπιστημίων και ΤΕΙ.

13. Μικρός αριθμός τμημάτων αξιοποιεί τις τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών για την ενεργό εκπαίδευση των φοιτητών, σε αντίθεση με τη διεθνή πρακτική.

14. Η έμφαση στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των φοιτητών δεν είναι πάντοτε εφικτή λόγω της μεγάλης αναλογίας διδασκόμενων/διδασκόντων. Παράλληλα ο αριθμός του τακτικού εκπαιδευτικού προσωπικού των ΤΕΙ είναι πολύ μικρότερος αυτού των πανεπιστημίων.

15. Παρατηρείται υπερβολικά μεγάλος αριθμός επαναληπτικών εξετάσεων των μαθημάτων.

16. Σε πολλά τμήματα η ερευνητική δραστηριότητα είναι αποσπασματική και δεν αποτελεί απόρροια συστηματικής πολιτικής του τμήματος.

17. Σε αρκετές περιπτώσεις η έρευνα διεξάγεται εις βάρος του διδακτικού έργου. Ωστόσο το ερευνητικό έργο που συντελείται στα ΑΕΙ κρίνεται πολύ αξιόλογο σε σχέση με τη χαμηλή χρηματοδότηση.

18. Δεν υπάρχουν οι μηχανισμοί υποστήριξης για την κατοχύρωση των ευρεσιτεχνιών από τα ΑΕΙ.

Τι προτείνει η ΑΔΙΠ

Με στόχο πάντως την αναβάθμιση των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ η ΑΔΙΠ στην ίδια έκθεση καταθέτει έξι προτάσεις προς αυτήν την κατεύθυνση. Σύμφωνα με την Αρχή, η χρηματοδότηση των ΑΕΙ (πανεπιστήμια και ΤΕΙ) θα πρέπει να γίνεται με βάση το μέσο κόστος ανά φοιτητή πλήρους φοίτησης, το οποίο θα προσδιορίζεται λαμβάνοντας υπόψη το πραγματικό κόστος ανά φοιτητή ανά γνωστικό αντικείμενο. Για τους φοιτητές με χαμηλά οικογενειακά εισοδήματα θα πρέπει να ληφθεί σχετική πρόνοια στήριξής τους όταν εισάγονται σε ΑΕΙ εκτός της περιοχής κατοικίας τους. Επιπλέον η σίτιση και τα δωρεάν συγγράμματα -για όσο συνεχίζονται- θα πρέπει να προσφέρονται μόνο σε φοιτητές που χρήζουν οικονομικής ενίσχυσης, ενώ δικαίωμα συμμετοχής στις εξετάσεις να έχουν μόνο όσοι εγγράφονται ανά εξάμηνο στα μαθήματα που θα παρακολουθήσουν. Παράλληλα η ΑΔΙΠ τονίζει ότι το δίκτυο των ΑΕΙ που έχει ήδη αναπτυχθεί θα πρέπει να διατηρηθεί στο βαθμό που είναι αναγκαίο για την εξυπηρέτηση των διοικητικών περιφερειών και να συμπτυχθούν το συντομότερο τα διάσπαρτα τμήματα του ιδίου ΑΕΙ. Τα ΑΕΙ αυτά θα πρέπει να προσφέρουν προγράμματα σπουδών αναγκαία για την ανάπτυξη της χώρας. Τέλος προτείνεται ο περιορισμός του αριθμού των εισακτέων σε τμήματα «κορεσμένων» γνωστικών πεδίων. Σε περιπτώσεις που προσφέρεται το ίδιο αντικείμενο σε άλλα ΑΕΙ της ίδιας περιοχής και κρίνεται σκόπιμο να περιοριστεί ο αριθμός των φοιτητών και κατά συνέπεια των προγραμμάτων σπουδών, το διδακτικό προσωπικό θα μπορούσε να ενισχύσει τα προγράμματα σπουδών που θα συνεχίζουν να λειτουργούν μειώνοντας τον αριθμό φοιτητών ανά διδάσκοντα.

Το 60% των τμημάτων αξιολογήθηκε

Αξίζει να σημειωθεί πως μέχρι σήμερα περισσότερα από τα μισά τμήματα έχουν εισέλθει στη διαδικασία της εσωτερικής αξιολόγησης, καθώς παρατηρείται πρόοδος σε σχέση με παλιότερα οπότε επικρατούσε δυσπιστία απέναντι στη διαδικασία. Ειδικότερα από τα 514 συνολικά τμήματα πανεπιστημίων και ΤΕΙ έχουν υποβάλει έκθεση εσωτερικής αξιολόγησης τα 312 (ποσοστό 60%). Πιο συγκεκριμένα η εσωτερική αξιολόγηση των πανεπιστημιακών τμημάτων έχει ολοκληρωθεί κατά 65%, κατατέθηκαν δηλαδή 186 εκθέσεις επί συνόλου 281 τμημάτων, ενώ των ΤΕΙ κατά 54% (126 εκθέσεις επί συνόλου 233 τμημάτων).

Πάντως, παρά την πρόοδο που παρατηρείται στον τομέα αυτόν, είναι ενδεικτικό πως σε σύνολο 39 πανεπιστημίων και ΤΕΙ μόλις τρία ιδρύματα δεν έχουν εισέλθει στη διαδικασία της εσωτερικής αξιολόγησης. Πρόκειται για την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, το Πάντειο Πανεπιστήμιο και το ΤΕΙ Ιονίων Νήσων.

Σε ό,τι αφορά την εξωτερική αξιολόγηση των τμημάτων, εκεί οι διαδικασίες προχωρούν με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς, λόγω και των προβλημάτων που σημειώθηκαν το 2009, όταν διεκόπησαν ελλείψει κονδυλίων. Με βάση στοιχεία της ΑΔΙΠ κατά το διάστημα Μαρτίου 2010 – Ιουνίου 2011 στο μικροσκόπιο των ξένων εμπειρογνωμόνων μπήκαν συνολικά 82 τμήματα ΑΕΙ-ΤΕΙ. Ωστόσο σύμφωνα με την Αρχή οι εξωτερικές αξιολογήσεις όλων των τμημάτων θα πρέπει να ολοκληρωθούν μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου του 2012, διαφορετικά θα απενταχθούν 1,150 δισ. ευρώ από το ΕΣΠΑ για την ανώτατη εκπαίδευση, τα οποία θα επιστραφούν στην ΕΕ.

Πηγή : Αγγελιοφόρος